Ιωσήφ

I

Όνομα ιεραρχών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ι. (; – 1755). Μητροπολίτης Τυρνόβου (1714-22) και έξαρχος Βουλγαρίας. Καταγόταν από τα Ιωάννινα. Όταν παραιτήθηκε από τη θέση του μητροπολίτη (1722) πήγε στο Βουκουρέστι, όπου έζησε δύο χρόνια, και αργότερα στο Άγιον Όρος, όπου και μόνασε έως τον θάνατό του. Έγραψε διδακτικά πεζογραφήματα και στίχους στην καθαρεύουσα. Το κυριότερο έργο του τιτλοφορείται Στίχοι θρηνητικοί και αποτελείται από 292 δεκαπεντασύλλαβους στίχους (1730).

2. Ι. (; – 1821). Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1811-21) και εθνομάρτυρας. Καταγόταν από τη Δημητσάνα, στης οποίας τη σχολή φοίτησε. Στα χρόνια του πατριάρχη Γρηγορίου E’ ήταν μέγας πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Διετέλεσε μητροπολίτης Δράμας, ενώ αργότερα μετατέθηκε στη Θεσσαλονίκη (1811), όπου συνέχισε τη συνεργασία του με τον πατριάρχη Γρηγόριο E’. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση φυλακίστηκε από τους Τούρκους και λίγους μήνες αργότερα απαγχονίστηκε στο Νεοχώρι ή, κατ’ άλλους, στο Ψαροπάζαρο. Διέθεσε 2.000 γρόσια για την αναβάθμιση των παροχών της σχολής της Δημητσάνας.

3. Ι. Βουτικλάρης (Μάνη 1765 – 1838;). Επίσκοπος Οιτύλου (1833-36) και αγωνιστής του 1821. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην απόκρουση της εισβολής των Αιγυπτίων στη Μάνη, εμψυχώνοντας τους αγωνιστές με τα πατριωτικά κηρύγματα που έκανε στα στρατόπεδά τους.

4. Ι. (Αμπελάκια 1776 – Μεσολόγγι 1826). Επίσκοπος Ρωγών (1820-26) και αγωνιστής του 1821. Μαθητής του Γρηγορίου Κωνσταντά και του Κωνσταντίνου Κούμα στη σχολή της Τσαρίτσανης, ο I., νεαρός διάκονος ακόμα, ανέπτυξε αξιόλογη εκκλησιαστική και πατριωτική δράση. Συνελήφθη (1814) από τα όργανα του Αλή πασά και μεταφέρθηκε στα Ιωάννινα, όπου παρέμεινε μέχρι την αποφυλάκισή του (1818). Εκείνη την περίοδο πήγε στην Άρτα, τόπο μύησής του στη Φιλική Εταιρεία, και εργάστηκε μαζί με τον μητροπολίτη Πορφύριο για την οργάνωση του Αγώνα. Χειροτονήθηκε επίσκοπος Ρωγών (Πρέβεζας), αλλά μόλις ξέσπασε η Επανάσταση φυλακίστηκε από τον Χουρσίτ πασά. Απελευθερώθηκε κατά την ολιγοήμερη κατοχή της πόλης από τους Έλληνες επαναστάτες και κατέφυγε αρχικά στα λημέρια του Καραϊσκάκη, έπειτα στο Κομπότι, όπου συνεργάστηκε με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο για τη σωστή λειτουργία του εκεί ελληνικού στρατοπέδου, και τελικά εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι. Η δράση του στο Μεσολόγγι υπήρξε αξιόλογη και πολύπλευρη: συμβίβασε τους ανταγωνιζόμενους αρχηγούς, υποδέχτηκε τον λόρδο Βύρωνα, συνεργάστηκε σε οργανωτικά ζητήματα με τον Μαυροκορδάτο και τον φιλέλληνα εκδότη των Ελληνικών Χρονικών Μάγερ, συμμετείχε στα πολεμικά συμβούλια και ενθάρρυνε τους πολιορκημένους στον αγώνα εναντίον του Ιμπραήμ. Κατά την ηρωική Έξοδο ήταν επικεφαλής ομάδας που κλείστηκε στον Ανεμόμυλο. Εκεί, μετά από αντίσταση δύο ημερών, έβαλε φωτιά στην πυρίτιδα και ανατινάχθηκε μαζί με τους συναγωνιστές του. Το ήθος και η γενναιότητα του I. υμνήθηκαν από πολλούς, μεταξύ των οποίων και οι ποιητές Βίκτορ Ουγκό και Γουλιέλμος Μίλερ.

5. Ι. Ανδρούσης (Τρίπολη 1770; – Νησί Μεσσηνίας 1844). Επίσκοπος Ανδρούσης (1806-44) και αγωνιστής του 1821. Φοίτησε στη σχολή της Δημητσάνας, στην οποία αργότερα δίδαξε. Αργότερα υπηρέτησε στη Σμύρνη, κοντά στον μητροπολίτη Γρηγόριο, με υπόδειξη του οποίου χειροτονήθηκε επίσκοπος. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία (1819), ενώ λίγο πριν από την Επανάσταση φυλακίστηκε στην Τρίπολη και απελευθερώθηκε με την άλωση της πόλης από τους Έλληνες. Έλαβε ενεργό μέρος στην Επανάσταση και έγινε πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Διετέλεσε υπουργός της Θρησκείας και της Δικαιοσύνης (1822-25). Στη συνέχεια εγκατέλειψε τη θέση του και έσπευσε να πολεμήσει με γενναιότητα εναντίον του Ιμπραήμ· όπως έγραψε ένας σύγχρονός του, «ως νεανίας εμάχετο». Πήρε μέρος στη συνέλευση της Τροιζήνας (1827) και βοήθησε τον Ιωάννη Καποδίστρια στην οργάνωση της Εκκλησίας. Στον I. ανατέθηκε η εκφώνηση του επικήδειου του Καποδίστρια. Για το σύνολο της εθνικής δράσης του, η αρμόδια επιτροπή τον κατέταξε στους στρατηγούς. Έγραψε Απομνημονεύματα, που αναφέρονται στη φυλάκισή του στην Τρίπολη, την Ακολουθία του Αγίου Δημητρίου του Νέου κ.ά.

II

Ο μνηστήρας της Θεοτόκου. Κατά τη διδασκαλία της Εκκλησίας, αφού εξελέγη από τον Θεό, προθυμοποιήθηκε να υπακούσει στη διαταγή του αγγέλου που εμφανίστηκε στον ύπνο του (Ματθαίος α’ 18 κ.ε.) να μη διώξει τη μνηστή του, η οποία επρόκειτο να γεννήσει παιδί, που συνέλαβε «εκ πνεύματος Αγίου». Ξυλουργός στο επάγγελμα, κατοικούσε στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας αλλά καταγόταν από τη Βηθλεέμ, όπου έπρεπε να μεταβεί, όταν, κατά την εποχή του Ηρώδη, είχε οριστεί γενική απογραφή των κατοίκων. Σε αυτό τον τόπο γέννησε η μνηστή του, Μαρία, το παιδί το οποίο, όπως είχε ζητήσει ο άγγελος, ονομάστηκε Ιησούς. Ο ευαγγελιστής Λουκάς (β’ 41 κ.ε.) τον παρουσιάζει άλλη μια φορά στην Ιερουσαλήμ, όπου συνόδευσε τον δωδεκαετή Ιησού στο πασχαλινό προσκύνημα. Επειδή, από την εποχή που ο Ιησούς ξεκίνησε το δημόσιο κήρυγμά του, η Μαρία αναφέρεται πάντοτε μόνη στα Ευαγγέλια, φαίνεται πιθανό ότι ο I. είχε πια πεθάνει. Η μνήμη του τιμάται από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία από τον 5o αι., ενώ από το 800 διαδόθηκε και στη Δυτ. Καθολική Εκκλησία. Το 1870 ο πάπας Πίος τον ανακήρυξε προστάτη της Καθολικής Εκκλησίας. Η μνήμη του τιμάται την Κυριακή μετά τη Γέννηση του Ιησού.

O μνηστήρας της Θεοτόκου Ιωσήφ έχει εμπνεύσει πολλούς Ιταλούς καλλιτέχνες? στη φωτογραφία, ο Ιωσήφ σε πίνακα του Τζοακίνο Ασερέτο.

III

(Josef).Όνομα δύο αυτοκρατόρων της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

1. I. A’ (Βιέννη 1678 – 1711). Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1705-11). Γιος του Λεοπόλδου A’, έγινε βασιλιάς της Ουγγαρίας (1687), βασιλιάς των Ρωμαίων (1690) και τελικά αυτοκράτορας. Κατέστειλε την επανάσταση της Ουγγαρίας και πήρε μέρος στον πόλεμο της ισπανικής διαδοχής. Δεν είχε καλές σχέσεις με τον πάπα και τους ιησουίτες. Υπέγραψε συμφωνία με τον Κάρολο IB’ της Σουηδίας προς όφελος των προτεσταντών (1707).

2. I. B’ (Βιέννη 1741 – 1790). Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (1765-90). Ήταν γιος του Φραγκίσκου Α’ της Λορένης-Τοσκάνης και της αυτοκράτειρας Μαρίας-Θηρεσίας της Αυστρίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, με τη βοήθεια του καγκελάριου Κάουνιτς, προσάρτησε στην Αυστρία τη Γαλικία (1772, έπειτα από την πρώτη διανομή της Πολωνίας) και τη Βουκοβίνα (1775), αλλά απέτυχε να κάνει το ίδιο και με τη Βαυαρία. Το ενδιαφέρον του I. επικεντρώθηκε στην εσωτερική αναδιοργάνωση του κράτους του: στα πλαίσια αυτών των προσπαθειών του οργάνωσε ένα απολυταρχικό και συγκεντρωτικό κράτος, έναν αξιόμαχο στρατό και μια καλά οργανωμένη γραφειοκρατία. Συνεπής, εξάλλου, με τις αντιλήψεις του για την πεφωτισμένη μοναρχία κατάργησε τη δουλοπαροικία και τα φορολογικά προνόμια του κλήρου και των ευγενών, επέβαλε την ενοποίηση της νομοθεσίας (καταργώντας έτσι τις τοπικές διαφορές των διαφόρων τμημάτων της αυτοκρατορίας) και μεταρρύθμισε το εκπαιδευτικό σύστημα, γεγονός που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις εναντίον του, κυρίως στην Ουγγαρία και στο Βέλγιο. Η δραστικότερη αλλαγή που επέβαλε αφορούσε τα προνόμια της Εκκλησίας και προέβλεπε την πλήρη υποταγή, εκτός από το πνευματικό και δογματικό πεδίο, της Εκκλησίας στο Κράτος. Πιστός σε αυτές τις αρχές, παραχώρησε ελευθερία κινήσεων μόνο στα θρησκευτικά τάγματα που επιδείκνυαν κοινωνικό έργο. Την εκκλησιαστική πολιτική του καταπολέμησε σφοδρά, όπως ήταν φυσικό, ο πάπας, με θετικά για την Εκκλησία αποτελέσματα. Από τα υπόλοιπα μέτρα που έλαβε ο I. είναι σημαντικό το διάταγμα για ανεξιθρησκία (1781), με το οποίο παραχωρούσε στους Διαμαρτυρόμενους και στους Ορθόδοξους ελευθερία στην άσκηση της λατρείας τους, καθώς και το διάταγμα με το οποίο καθιστούσε τη γερμανική επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας (1784).

Ο αυτοκράτορας Ιωσήφ B’, υπέρμαχος της «φωτισμένης απολυταρχίας» του 18oυ αι. (Μουσείο Γκέτε, Φρανκφούρτη).

IV

Όνομα δύο πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως.

1. I. A’ (; – 1283). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1267-75 και 1282-83). Αντιτάχθηκε στην ένωση των Εκκλησιών, την οποία επεδίωκε ο αυτοκράτορας Μιχαήλ H’ ο Παλαιολόγος. Όταν στη σύνοδο της Λιόν αποφασίστηκε η Ένωση, ο I. παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Ιωάννη Βέκκο. Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Η’, ο νέος αυτοκράτορας Ανδρόνικος B’ τον επανέφερε στον πατριαρχικό θρόνο. Πέθανε, όμως, σύντομα και τιμάται από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία ως άγιος στις 30 Οκτωβρίου.

2. I. B’ (Βουλγαρία, περ. 1360 – Φλωρεντία 1439). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1416-39). Διετέλεσε και μητροπολίτης Εφέσου. Ήταν αρχηγός της ορθόδοξης αποστολής στη σύνοδο της Φεράρα-Φλωρεντίας (1438-39). Πέθανε στη Φλωρεντία πριν από την υπογραφή της συνόδου και τάφηκε στο παρεκκλήσι της Αγίας Μαρίας της Νέας.

V

Όνομα διαφόρων κληρικών και λογίων της βυζαντινής περιόδου.

1. Ι. (τέλη 8ου – αρχές 9ου αι.). Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (806/807-832). Ήταν αδελφός του Θεόδωρου του Στουδίτη. Διακρίθηκε για τους θρησκευτικούς ύμνους και τα ποιήματά του. Εξορίστηκε ως εικονολάτρης και πέθανε στην εξορία.

2. I. ο Καλοθέτης (14ος αι.). Βλ. λ. Καλόθετος (6.).

3. I. Φίλαγρης (14ος αι.). Ίδρυσε και, σύμφωνα με κάποιους, ανακαίνισε το μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών στο βουνό Κόφινας της Κρήτης. Έγραψε πολλά έργα, κυρίως, θεολογικά.

VI

Βιβλικό πρόσωπο.Ήτανγιος του πατριάρχη Ιακώβ και της Ραχήλ και οι περιπέτειές του περιγράφονται στη Γένεση. Επειδή ήταν ο αγαπημένος γιος του Ιακώβ, τα αδέλφια του τον φθονούσαν, γι’ αυτό και τον πούλησαν σε Άραβες εμπόρους που τον μετέφεραν στην Αίγυπτο. Εκεί, οδηγήθηκε στην υπηρεσία του Πετεφρή, ενός αξιωματούχου του φαραώ, ο οποίος τον φυλάκισε, μετά τις ψευδείς κατηγορίες της γυναίκας του ότι ο Ι. της επιτέθηκε. Αργότερα όμως, και αφού εξήγησε σωστά τα όνειρα του φαραώ (τις επτά αδύνατες αγελάδες που έφαγαν τις επτά παχιές και τα επτά αδύνατα στάχυα που έφαγαν τα παχιά, σύμβολα επτά ετών ευφορίας που θα τα ακολουθούσαν επτά έτη λιμού), αποφυλακίστηκε και έγινε αντιβασιλιάς. Απέκτησε, έτσι, την ευκαιρία να βοηθήσει τα αδέλφια του και τον πατέρα του, τους οποίους παρότρυνε να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο, γεγονός που αποτέλεσε και την έναρξη της μόνιμης διαμονής των Εβραίων στη χώρα αυτή. Η χριστιανική παράδοση θεωρεί τον I. προαπεικόνιση του Ιησού, γιατί, όπως αυτός προδόθηκε από τα αδέλφια του έτσι και ο Ιησούς προδόθηκε από τον Ιούδα.

Ο I. πέθανε στην Αίγυπτο και η σορός του μεταφέρθηκε στη Συχέμ κατά την έξοδο των Εβραίων από τη χώρα αυτή. Είχε αποκτήσει δύο γιους, τον Εφραίμ και τον Μανασσή, που έγιναν οι γενάρχες δύο φυλών του Ισραήλ.

«Ο Ιωσήφ και η γυναίκα του Πετεφρή», μικρογραφία του 15ου αι. (Συλλογή Λαντάου, Φλωρεντία).

VII

Όνομα διαφόρων αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ι. ο πάγκαλος. Αναφέρεται μεταξύ των προπατόρων του Ιησού. Η μνήμη του τιμάται την Κυριακή των Προπατόρων και τη Μεγάλη Δευτέρα.

2. Ι. ο από Αριμαθαίας. Κρυφός μαθητής του Ιησού, ήταν μέλος του μεγάλου συνεδρίου της Ιερουσαλήμ. Μαζί με τον Νικόδημο, επίσης κρυφό μαθητή του Ιησού, παρακάλεσαν τον Πιλάτο να τους παραδώσει το σώμα του Ιησού για να το θάψουν. Οι υμνογράφοι τον αναφέρουν με το όνομα Ευσχήμων. Η μνήμη του τιμάται στις 31 Ιουλίου.

3. Μαθητής του Μεγάλου Αντωνίου, αναχωρητής στην Αίγυπτο. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Ιουνίου.

4. Ι. ο υμνογράφος (Σικελία 816 – Κωνσταντινούπολη 886).Εκκλησιαστικός ποιητής. Με τις αραβικές επιδρομές κατέφυγε πρώτα στην Πελοπόννησο, ύστερα στη Θεσσαλονίκη, όπου εισήλθε στη μονή Λατόμου, και τέλος στην Κωνσταντινούπολη. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υμνωδούς της Εκκλησίας. Συνέθεσε κανόνες (πάνω από 200, μεταξύ των οποίων και τον περίφημο Ακάθιστο Ύμνο), στιχηρά, ύμνους, δύο ομιλίες στον Απόστολο Βαρθολομαίο και είναι ο κυριότερος συντάκτης της Παρακλητικής. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Απριλίου.

5. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Βλ. λ. Ιωσήφ. Όνομα δύο πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως (1.).

6. Ι. ο Χαλεπλής (; – 1686). Νεομάρτυρας, ο οποίος καταγόταν από το Χαλέπι της Συρίας. Τον σκότωσαν επειδή δεν δέχτηκε να εξισλαμιστεί. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Φεβρουαρίου.

VIII

Όνομα δύο πατριαρχών Ιεροσολύμων.

1. I. A’ (2ος αι.). Πατριάρχης Ιεροσολύμων (περ. 130 μ.Χ.). Διαδέχθηκε στον πατριαρχικό θρόνο τον Εφραίμ.

2. I. B’ (10ος αι.). Πατριάρχης Ιεροσολύμων (980-983). Λέγεται ότι ήταν γιατρός και με την ιδιότητά του αυτή προσεκλήθη στο Κάιρο από τον τότε χαλίφη. Πέθανε εκεί και τάφηκε στον ναό των Αγίων Θεοδώρων, εκκλησία που δεν σώζεται στις ημέρες μας.